Ubezpieczenia społeczne w trasie po Europie

Kierowcy pracujący w transporcie międzynarodowym wielokrotnie przekraczają granicę. Jak wygląda ich ubezpieczenie? Kto wypłaci zasiłek podczas choroby, która przydarzy się poza Polską? Co z przyszłą emeryturą?

 
Członkostwo w Unii Europejskiej dało możliwość łatwego poruszania się po wielu krajach Europy. Bez wizy i kontroli granicznej przejedziemy samochodem do każdego kraju Unii oraz do Norwegii, Islandii, Lichtensteinu i Szwajcarii. Łącznie jest to ogromny obszar, na który składa się wiele państw, a w każdym z nich może obowiązywać inne prawo. Różnice w przepisach o ruchu drogowym są dobrze znane zawodowym kierowcom, ale nie każdy wie, że różnią się także przepisy o ubezpieczeniach społecznych. Czy dla zawodowego kierowcy może to stanowić problem?
Koordynacja przepisów zabezpieczenia społecznego w Unii – o co chodzi?

 
Różnorodność przepisów ubezpieczeniowych nie może w żaden sposób dyskryminować obywatela państwa członkowskiego Unii. Aby uniknąć problemów z ubezpieczeniem społecznym i wypłacanymi przez państwa Unii świadczeniami, zostały wprowadzone pewne zasady. Dotyczą one w szczególności pracowników transgranicznych, to znaczy takich, którzy wykonują pracę w kilku krajach i często się przemieszczają.

W którym państwie jestem ubezpieczony? Zasada ogólna

Ubezpieczeniom społecznym można podlegać jednocześnie tylko w jednym państwie członkowskim. Ogólna zasada mówi, że tym państwem jest to, w którym wykonujemy pracę. Obywatelstwo, jakie posiadamy, nie odgrywa tu żadnego znaczenia.
Przykład: Polak, zatrudniony na etacie jako kierowca w Belgii przez belgijską firmę i wykonujący pracę wyłącznie na terenie tego kraju, będzie tam podlegał ubezpieczeniom i zapłaci „belgijski ZUS”.
Sytuacja komplikuje się w przypadku kierowców, którzy poruszają się po wielu krajach Unii.

 
Sytuacja pierwsza – delegowanie kierowcy do jednego państwa
W przypadku, gdy polski pracodawca wysyła kierowcę na jakiś czas do pracy w innym państwie, mamy do czynienia z oddelegowaniem. Wtedy kierowca będzie nadal podlegał polskim ubezpieczeniom społecznym, a składka za niego wpłynie do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Delegowanie może trwać najwyżej 24 miesiące i może dotyczyć wykonywania czynności służbowych wyłącznie w jednym kraju członkowskim. Przed wyjazdem pracownik musi zaopatrzyć się w ZUS w specjalny formularz A1, w którym ZUS potwierdzi fakt delegowania za granicę do państwa członkowskiego oraz dalszego podlegania polskim ubezpieczeniom.
Przykład: Polski spedytor wysyła (deleguje) do pracy w niemieckiej firmie trzech swoich kierowców. Przed ich wyjazdem zawiadomił ZUS o delegacji i poprosił o wydanie formularzy A1. Kierowcy będą przewozić towary w Niemczech, zaś ubezpieczeniom nadal będą podlegać w Polsce. Ich składki będą wpłacane co miesiąc do polskiego ZUS-u.
Formularz A1 jest ważny we wskazanym okresie. W przypadku wcześniejszego powrotu z delegacji należy zwrócić go do ZUS.
A co się dzieje w sytuacji, gdy kierowca pracuje jednocześnie na terenie kilku państw członkowskich?

 
Sytuacja druga – kierowca wykonuje pracę w kilku państwach członkowskich
Kierowca, który wykonuje pracę w kilku państwach członkowskich, mieszka w jednym z nich oraz w kraju zamieszkania wykonuje największą część swojej pracy, podlega ubezpieczeniom w państwie zamieszkania.

 
Przykłada: Kierowca z Krakowa jest zatrudniony w polskiej firmie przewozowej. Do jego zadań należy transport towarów na terenie Polski, Niemiec, Czech i Słowacji. Najwięcej kilometrów wyjeżdża jednak po polskich drogach. Kierowca ten podlega ubezpieczeniom społecznym w kraju zamieszkania, czyli w Polsce.
Kierowca, który jest zatrudniony przez firmę lub firmy spoza jego kraju zamieszkania i pracuje w kilku krajach członkowskich, podlega ubezpieczeniom w kraju zamieszkania.
Przykład: Kierowca, zamieszkały na stałe w polskim Cieszynie, pracuje na pół etatu dla niemieckiej firmy i dodatkowo na kolejne pół etatu dla firmy z Czech. Wozi ładunki na terenie Polski, Niemiec, Czech i Austrii. Kierowca ten podlega ubezpieczeniom w miejscu zamieszkania, czyli w Polsce.
Jeśli kierowca pomimo zamieszkania w Polsce pracuje wyłącznie poza jej granicami, o miejscu ubezpieczenia decyduje kraj siedziby pracodawcy.
Przykład: Kierowca ze Szczecina pracuje dla austriackiej firmy przewozowej. Wszystkie jego kursy wykonywane są wyłącznie po terytorium Niemiec i Austrii. Kierowca ten polega ubezpieczeniom w kraju pracodawcy, czyli w Austrii.

Co z zasiłkiem chorobowym i macierzyńskim?

Kierowcy podlegający polskim ubezpieczeniom, aby otrzymać zasiłek, muszą spełniać warunki określone w polskich przepisach. Wykonywanie obowiązków służbowych również za granicą nie wpływa na prawo do ewentualnego zasiłku chorobowego czy macierzyńskiego.
Jeśli kierowca nabył prawo do jakiegoś świadczenia, to zachowuje do niego prawo, nawet jeśli zacznie podlegać ubezpieczeniom w innym państwie członkowskim.
Przykład: Kierowca z Polski jest zatrudniony w polskiej firmie od 3 miesięcy. Podlega ubezpieczeniom w Polsce. Aby nabyć prawo do ewentualnego polskiego zasiłku chorobowego, musi posiadać minimum jeden miesiąc ubezpieczenia. Jeśli kierowca zmieni kraj ubezpieczenia (np. jednoczesna zmiana pracodawcy i miejsca zamieszkania) na inny kraj, w którym prawo do zasiłku nabywa się po 6 miesiącach pracy, to bez względu na to będzie od razu uprawniony do ewentualnego zasiłku chorobowego od pierwszego dnia w nowej pracy.

Jak udowodnić fakt zachorowania w trasie za granicą?

Jeśli kierowca podczas podróży służbowej rozchorował się i chce za okres niezdolności do pracy otrzymać zasiłek chorobowy, musi poprosić lekarza o wystawienie zaświadczenia lekarskiego (zwolnienia lekarskiego). Dokument może wystawić lekarz w kraju, w którym kierowca stał się czasowo niezdolny do pracy. Uprawniony lekarz wystawi dokument na obowiązującym go formularzu (każdy kraj ma w tym zakresie swoje wzory druków).
Kierowca podlegający ubezpieczeniom w Polsce musi taki formularz przekazać do swojego pracodawcy w ciągu 7 dni. W przypadku wysłania formularza pocztą decyduje data stempla. Formularza nie trzeba tłumaczyć na język polski. Podczas trwania zwolnienia lekarskiego nie wolno pracować.

Co z pomocą lekarską za granicą?

Kierowca, który podlega ubezpieczeniu zdrowotnemu w Polsce (podlegają mu obowiązkowo wszyscy pracownicy), może zwrócić się do swojego lokalnego oddziału Narodowego Funduszu Zdrowia o wydanie Europejskiej Karty Ubezpieczenia Zdrowotnego (EKUZ). Karta jest bezpłatna i potwierdza ubezpieczenie zdrowotne jej posiadacza. Po okazaniu karty można uzyskać bezpłatną pomoc lekarską w publicznej służbie zdrowia w krajach członkowskich. UWAGA! Zakres bezpłatnej pomocy lekarskiej może się różnić w zależności od kraju. O szczegóły warto zapytać NFZ.

Co z innymi świadczeniami?

Kierowca, który pobiera z ZUS świadczenie, ma zagwarantowane do niego prawo bez względu na fakt, iż fizycznie przebywa za granicą. Wyjątkiem jest renta socjalna, którą ZUS wstrzyma, jeśli zainteresowany wyprowadzi się z Polski. UWAGA! Należy pamiętać, że w niektórych sytuacjach wysokość wynagrodzenia, jakie uzyskuje kierowca, może wpływać na wysokość wypłacanej emerytury lub renty. O szczegóły można zapytać w ZUS.

Co z emeryturą?

Okresy ubezpieczenia w kilku krajach członkowskich Unii sumują się. Oznacza to, że ustalając prawo np. do emerytury ZUS weźmie pod uwagę cały okres aktywności zawodowej, a nie tylko pracę w Polsce. Natomiast wypłata z ZUS nastąpi wyłącznie za okres polskiego ubezpieczenia. Za okresy zagraniczne zapłacą zagraniczne instytucje ubezpieczeniowe.

Jakie kraje? Czy Unia to wszystko?

Przepisy Unii Europejskiej odnoszą się wyłącznie do krajów członkowskich oraz Szwajcarii, Norwegii, Islandii i Lichtensteinu. W przypadku krajów spoza regionu Europy w grę mogą wchodzić dodatkowe umowy międzynarodowe. Polska posiada takie umowy z USA, Kanadą, Koreą Południową, Australią i Ukrainą.

Gdzie zwrócić się o pomoc?

Informacje na temat zasad podlegania ubezpieczeniom dla pracowników migrujących można uzyskać w każdej placówce ZUS, telefonicznie w Centrum Obsługi Telefonicznej ZUS (tel. 801 400 987 lub 22 560 16 00), na stronie internetowej ZUS-u (www.zus.pl) lub w e-urzędzie ZUS za pośrednictwem czatu lub komunikatora Skype (pue.zus.pl).